Technika Sensate Focus jest wykorzystana w terapii problemów z obrazem ciała oraz problemach seksuologicznych, takich jak różnice w potrzebach seksualnych, problemy z erekcją, problemy z ejakulacją, problemy z orgazmem, ból, brak podniecenia seksualnego czy niedopasowanie w preferencjach seksualnych. Ten termin nie jest tłumaczony na język polski. W praktyce mówimy o „treningu seksualno-sensorycznym”, czasami o „fizjoterapii par”, „terapii dotykiem”. Przygotowując osoby do procesu Sensate Focus, mówi się partnerom, że będą się uczyć, jak dotykać. Wiele par twierdzi, że już się dotyka albo że wiedzą, co to znaczy dotyk, i zakładają, że znają też preferencje swoich partnerów. Deklarują, że znają swoje ciała i techniki, które przybliżają ich do osiągania przyjemności. Najczęściej sam akt seksualny jest bezpośrednio kojarzony z dotykiem, a rozmowa o nim to temat wstydliwy. Seks zachodzi poprzez ciało, ale niekoniecznie w sposób świadomy i refleksyjny. Dla wielu par przekonanie o tym, że znają się jak „łyse konie”, to ta pułapka, która ten seks psuje. Wpadamy w automatyzmy, robimy się leniwi, znajdujemy sposoby, żeby się wymigać od rutynowej lub obowiązkowej czynności.
Terapia psychoseksualna pary
Celem terapii psychoseksualnych jest między innymi uwzględnienie złożonych czynników predysponujących, wyzwalających, podtrzymujących i kontekstualnych odpowiedzialnych za występowanie dysfunkcji seksualnych. Wśród najważniejszych wymienia się wczesne urazy seksualne i niekorzystne doświadczenia seksualne z przeszłości, restrykcyjne wychowanie i brak edukacji seksualnej, brak doświadczeń seksualnych, trudności z budowaniem bliskości, problemy w relacjach, podatność na stres, a w szczególności „lęk zadaniowy” towarzyszący zbliżeniom seksualnym, jak również niesprzyjające okoliczności życiowe (problemy zawodowe, finansowe, rozpad związku itp.).
Podjęcie terapii seksualnej przypomina pójście na rehabilitację. Jeżeli wskutek wypadku złamiemy nogę, pomimo że wiemy, jak się chodzi, musimy na nowo odzyskać władzę w kończynach, wzmocnić mięśnie i na nowo nauczyć się poruszać. Skupiamy uwagę na ćwiczeniach i widzimy swoje funkcje ruchu w zupełnie nowym świetle. W seksuologii – Sensate Focus dotyczy seksu relacyjnego, w którym się coś popsuło. To branie pod lupę dotyku w taki sposób, w jaki prawdopodobnie para tego do tej pory nie robiła.
Tradycyjny Sensate Focus opisywany przez Masters i Johnson polegał na tym, że pary miały możliwość uczestnictwa w programie dwutygodniowym i musiały wziąć na ten czas urlop, żeby pojechać do takiego „seksuologicznego sanatorium”. Najpierw dr Mastrers i dr Johnson przeprowadzali wywiady seksuologiczne – każdy z terapeutów prowadził rozmowę osobno z każdą osobą z diady. Następnie terapeuci konsultowali swoje spostrzeżenia, umawiali się z parą na podsumowanie wniosków i wyznaczali harmonogram spotkań i zadań na kolejne dni terapii. Para dostawała instrukcje, szła do pokoju i miała cały dzień na praktykowanie. Z dzisiejszej perspektywy to utopijny świat psychoterapii, w którym pary w krótkim czasie zaczynały uprawiać seks i wracały do swojego życia uzdrowione. Oczywiście nadal są na świecie takie ośrodki, które oferują różnego rodzaju terapeutyczne skonsolidowane metody. Istnieje też oferta wyjazdowych i stacjonarnych warsztatów terapeutycznych i rozwojowych. Niestety, ze względu na brak czasu i koszty mało kto może sobie na to pozwolić.
Opowieść o metodzie doskonale fabularyzuje film Dwoje do poprawki w reżyserii Davida Frankela.
Przebieg terapii Sensate Focus
Kiedy para zakwalifikuje się do terapii, czyli wykluczone zostaną czynniki uniemożliwiające konstruktywne korzystanie z procesu, np. kiedy zdiagnozowano przewlekłą chorobę somatyczną, ciężką depresję, problem z nadużywaniem substancji psychoaktywnych czy przemoc psychiczną lub fizyczną, trudno pracować nad lepszym seksem, skoro są pożary do ugaszenia... W trakcie zbierania seksualnej historii terapeuta ustala, jakie są objawy u pary – z czym przychodzą, co im doskwiera, co im nie służy w seksualności. Terapeuta dzieli się z klientami możliwościami interwencji i działań. Wiele zależy od modalności, w jakiej sam pracuje. Trochę inną filozofię terapii będą reprezentować psychoterapeuci poznawczo-behawioralni, psychodynamiczni, systemowi czy Gestalt. Inaczej pracują seksuolodzy po skończonych studiach medycznych, a inaczej po psychologii. Sama seksuologia dysponuje szerokim wachlarzem narzędzi, a Sensate Focus to jedno z nich.
Samo wprowadzenie do terapii dotykiem kładzie nacisk na mówienie, w jaki sposób para się komunikuje, jak podejmuje decyzje, kto bierze odpowiedzialność za stan rzeczy, czy kto wychodzi z inicjatywą. Duża część Sensate Focus to dawanie instrukcji. Proszę sobie wyobrazić reakcję pary, kiedy dowiaduje się, że codziennie trzy razy w tygodniu musi przeznaczyć 90 minut na to, żeby wykonać zadanie domowe. To od razu weryfikuje motywację i opór pary jako systemu i każdego partnera indywidualnie. Zaczyna się proces, który poprzedza wykonywanie ćwiczeń.
Niektóre osoby mówią, że chciałyby to zrobić, ale są przekonane, że partner/partnerka nie znajdzie czasu lub ochoty. Para negocjuje w obszarze priorytetyzowania terapii, czyli stwarzania sobie przestrzeni na jakościowy wspólnie spędzony czas. Pisząc jakościowy, mam na myśli robienie różnych rzeczy razem, z uważnością i poczuciem bycia obecnymi, podążając za sobą nawzajem. To nie sytuacje, kiedy para znajduje się w jednym pomieszczeniu, ale w zupełnym odcięciu od siebie, lub z dystraktorem w postaci gier komputerowych, telewizji, substancji psychoaktywnych, telefonu, zwierzaków czy dzieci.
Pierwszy etap może trwać wiele sesji i polega na rozmawianiu, dlaczego para nie wykonuje zadań domowych, w jaki sposób sabotuje możliwość zmiany, jakie znajduje wymówki, typu „dzisiaj nie, bo jestem zmęczona”, „dzisiaj nie, bo mam więcej pracy”, „dzisiaj nie, bo mamy przecież umówioną kolację z przyjaciółmi”. Para proszona jest o przyglądanie się swojemu codziennemu funkcjonowaniu, czyli jakie sobie stwarza (lub nie) warunki do bycia razem, blisko, niekoniecznie fizycznie. Klienci czasami mówią, że zrobili zadanie, a w rzeczywistości go nie wykonali. Jeśli para razem „kłamie”, to paradoksalnie jest to dobry objaw, ponieważ jest wtedy w sojuszu.
Sensate Focus polega na dawaniu ćwiczeń z dotykiem, które nastawione są na brak celu. Jesteśmy zazwyczaj nauczeni, że seks ma być od A do Z – w heteronormatywnym ujęciu finał to orgazm albo penetracja. Może to powodować poczucie dużej presji, którą ludzie sami sobie narzucają albo podchodzą do seksu...
